Το ποιητικό γεγονός, ο ποιητικός κώδικας και ο ποιητικός λόγος

“Ποιητικό γεγονός” είν’ εκείνο που ανακαλύπτει, εντοπίζει ή παρατηρεί (βλέπει ή διαβλέπει) ο ποιητής (θα έλεγα δε, ο ποιηματογράφος) και, μετά την όραση ή την ενόραση που τον οδήγησαν στον εντοπισμό, χρησιμοποιώντας τα γλωσσικά του εφόδια, το αποτυπώνει.

Το “ποιητικό γεγονός” διαφέρει από το “ποιητικό σχόλιο”, όπως ακριβώς συμβαίνει και στην δημοσιογραφία ανάμεσα στο ρεπορτάζ και το άρθρο γνώμης ή το σχόλιο.

Θα παραθέσω ένα παράδειγμα, ένα ποίημα της Σαπφούς, την οποία θεωρώ και υπέρτατη:

Καθώς το μήλο το γλυκό
που στου κλαδιού την άκρη κοκκινίζει
ψηλά, ψηλά στο ακρόκλωνο.
Το δίχως άλλο το λησμόνησαν
την ώρα πού ‘κοβαν τα μήλα.
Αν όμως το μήλο δεν λησμόνησαν
είναι γιατί δε μπορούσαν να το φτάσουν.

Πόσοι θα έβλεπαν ένα κόκκινο μήλο πάνω στη μηλιά μόνο του και θα σκέφτονταν ότι… δεν το ξέχασαν οι τρυγητές, αλλά το άφησαν εκεί ατρύγητο, παρθένο, άγιο, γιατί δε μπορούσαν να το φτάσουν; Και πόσοι από τους λίγους που θα το σκέφτονταν έτσι, θα το εξακόντιζαν σε μια διάσταση που θα είχε εφαρμογή σε ένα σωρό άλλες υποθέσεις ζωής;

“Ποιητικό γεγονός” είν’ εκείνο που καταγράφει ο Γιάννης Τόλης στις “Εφτά Πλατείες” του (2002):

Κάποτε
σε γλέντι επίσημων ανθρώπων
μέθυσα
κι υποκλινόμουνα μπροστά τους ασταμάτητα.

Ή το άλλο:

Ο φτωχότερος γείτονας
μου χάρισε τ’ ακριβότερο πουλόβερ
αυτό σημαίνει
πως πρέπει να είμαι ομορφότερος
τις καθημερινές.

Και το άλλο:

Όλα μαζί τα πρόσωπά μου
καθρεφτίζονται
στη θολή επιφάνεια του πιοτού μου.

Και το άλλο:

Τα κατάλαβα όλα
στάθηκα στο σταυροδρόμι
κι από τότε
όλοι αύξησαν την ταχύτητά τους.

Και το “αφιέρωμα στα Γιάννενα:

Έχουμε δυο τρόπους
να συνετίσουμε την πόλη:
Να οικοδομήσουμε την πλατεία
ή να τη φτιάξουμε αεροδρόμιο.

“Ποιητικό γεγονός” είναι αυτό που αποτυπώνει ο Γιώργος Ζιόβας:

Κουράστηκα.
Βράχηκε η ψυχή μου και κρυώνω.

Και το άλλο:

Την άλλη μέρα ξημέρωσε.
Όπως πάντα.

“Ποιητικό γεγονός” είναι αυτό που δεν διαφεύγει από την Ειρήνη Τόλη:

Όταν το λάθος δεν είναι
γραμμένο με μολύβι
μας βάζει σε δίλημμα:
Στην προσπάθεια να σβήσουμε
μπορεί να σκιστεί και το χαρτί.

Και το άλλο:

Πολλές φορές
τα λόγια ευστοχούν
καλύτερα απ’ τα βόλια.
Στοχεύουν κατευθείαν την καρδιά.

Ποιητικό γεγονός είναι αυτό που συνέλαβε η Βιβή Κοντογιάννη:

Είναι τόσο όμορφη η βροχή.
Ρυθμική.
Μόνη της.
Δεν περιμένει.
Πέφτει
σαν την αγάπη.
Πέφτει και δεν ξέρει τι θ’ αγκαλιάσει.

“Ποιητικό γεγονός” είναι κι αυτό που καταγράφει ο Θωμάς Γκόρπας (1935 – 2003):

Αύγουστος Κυριακή η Ελλάδα πλάι στη θάλασσα
ήλιος δροσιά πεύκα φαΐ κι αγάπη.
Στο πικάπ
έπαιζε ασταμάτητα
του Τσιτσάνη η “Συννεφιασμένη Κυριακή”.
Και κανείς δεν είπε ν’ αλλάξει ο δίσκος.

Ο Θωμάς Γκόρπας (1935 – 2003). Ο Μεσολογγίτης. Για μένα όμως, ο Αιτωλός. Που το 1954 μπήκε στην Πάντειο χωρίς να την τελειώσει. Κι αυτός. Όπως κι εγώ. Από το 1954 έως το 1961 μετήλθε διάφορα επαγγέλματα: του εργάτη, του λογιστή, του παλαιοβιβλιοπώλη, του επιμελητή εκδόσεων και του δημοσιογράφου. Κι αυτός. Όπως κι εγώ. Με μια διαφορά χρόνου. Έγραψε όμως ετούτο το θεσπέσιο:

“Θα καταργήσω τον ουρανό,
θα καταργήσω τη γη
και θ’ αφήσω μόνο ένα ουζερί
για ένα πιοτό,
για ένα τραγούδι, για ένα χορό.
Κι εσύ να περνάς απ’ έξω”.

Ποιητικό γεγονός είναι αυτό που βλέπει ο Γεώργιος Δροσίνης:

Τ’ αηδόνια δεν ξυπνούν κουφό,
τυφλό δε φέγγουν τ’ άστρα,
μα έχει ευωδιά και για τους δυο
το γιασεμί απ’ τη γλάστρα.

Μιας και ο Δροσίνης είπε για το γιασεμί, να θυμηθούμε κι εκείνο το εξαίσιο του Γιώργου Σεφέρη:

Είτε βραδιάζει
είτε φέγγει
μένει λευκό το γιασεμί.

Ποιητικό γεγονός είναι εκείνο του άγνωστου λαϊκού ποιητή που έγινε δημοτικό τραγούδι:

Απάνω στην τριανταφυλλιά
κάνει μια πέρδικα φωλιά
κι αναταράχθη η πέρδικα
και πέσαν τα τριαντάφυλλα.

Και βέβαια είναι ποιητικό γεγονός που καταγράφει έτερος άγνωστος λαϊκός ποιητής κι έγινε δημοτικό τραγούδι:

Για ιδέστε τον αμάραντο σε τι βουνό φυτρώνει
φυτρώνει μες στα δίστρατα στις πέτρες στα λιθάρια
τον τρων ελάφια και ψοφούν αγρίμια κι ημερεύουν.

Ποιητικό γεγονός είναι η είδηση ότι:

Γλυκά λαλούνε τα πουλιά
γλυκά λαλούν τ’ αηδόνια
τώρα που ήρθε η άνοιξη
και λιώνουνε τα χιόνια.

Ποιητικό γεγονός είναι κι εκείνο του Αγνώστου Ινδού ποιητή που καταγράφει ο Γιάννης Υφαντής στους “Μυστικούς της Ανατολής:

Στέλνεις ένα χαμόγελο;
Σ’ εσένα επιστρέφει.

Ποιητικό γεγονός είναι (από το ίδιο βιβλίο) εκείνο που λέει ο Κινέζος Τσουάγκ Τσου (399 – 286 π.Χ.):

Το καλοκαιρινό τζιτζίκι δεν ξέρει τίποτε
για την άνοιξη και το φθινόπωρο.

Ποιητικό γεγονός είναι (από το ίδιο βιβλίο) ο στίχος του Ιάπωνα Χάκουιν ((1638 – 1768):

Χτυπώ τα χέρια μου
ακούς να βγαίνει ένας ήχος.
Τώρα δείξε μου
τον ήχο του ενός χεριού.

Ποιητικό γεγονός είν’ εκείνο το υπέροχο χάι – κου του Ιάπωνα Ματσούο Μπασό:

Η στέρνα. Ένας βάτραχος
πηδάει στο νερό της:
Πλομπ.

Ποιητικό γεγονός είναι επίσης αυτό που βλέπει ο Ριοκάν:

Ο κλέφτης φεύγοντας
άφησε το φεγγάρι στο παράθυρο.

Η ποίηση δεν έγκειται στη φόρμα του ποιήματος, αλλά στο γεγονός που αποτυπώνει το ποίημα. Το γεγονός είναι γόνιμο, η φόρμα είναι άγονη. Δεν είναι σωστό να γίνεται κριτήριο ποιητικής αξίας η φόρμα. Η δική μου εργασία είχε ως γνώμονα την παροιμία που λέει “τα ράσα δεν κάνουν τον παπά”. Παπάς, δηλαδή ιερέας (του Θεού ή της Ποίησης) μπορεί να είναι κάποιος και χωρίς να φοράει ράσα. Ακόμα και κάποιος που δεν τον ξέρει κανείς ως ιερέα, του Θεού ή της Ποίησης, αδιάφορο. Κατά συνέπεια, δεν έκαμα κανέναν αγώνα να ξεπεράσω την πεζότητα, που οι άλλοι έβλεπαν στα ποιήματά μου ως μειονέκτημα.

Αυτή, ναι, είναι η επιρροή που δέχτηκα στην ποίησή μου από την δημοσιογραφία ή, αλλιώς, είναι η επιρροή που επιχείρησα να εισάγω στην δημοσιογραφία.

Το απλό, λιτό (εννοούν χωρίς ποιητική τεχνική) ποίημα που γράφω, κατά βάση χωρίς παρομοιώσεις ή καλολογικά στοιχεία, θέλω να θεμελιώνεται πάνω στο “ποιητικό γεγονός”. Τα λόγια του ποιήματος με τα οποία αποτυπώνεται το γεγονός, είναι στην ουσία τους σχόλια επί του γεγονότος. Χωρίς εντυπωσιασμούς. Το ποίημα είναι τώρα είδηση και σχόλιο μαζί. Χωρίς ηχοχρώματα – παγίδες. Αυτό αντίκειται στην πρωτογενή δημοσιογραφία, κάνει όμως την διαφορά μαζί της, γιατί ανάγεται στο εποικοδόμημα, οπότε μετουσιώνεται σε ποιηματογραφία. Στο κάτω – κάτω της γραφής, “ποίηση είναι η αναπάντεχη χρήση της γλώσσας”, όπως λέει ο Μπόρχες, ο Χόρχε Φρανσίσκο Ισιδόρο Λουίς Μπόρχες Ασεβέδο.

Αυτή όμως η διαδικασία αντικαθιστά την “τεχνική ποίηση” με την βιωματική. Εξέλιξη που αλλάζει άρδην το τοπίο κι επανακαθορίζει όλους τους όρους.

Έτσι παράγεται το ποίημα. Κατ’ εμέ δε, και το χρονογράφημα, αλλά και το παραμύθι. Και μακάρι να ήταν όλα τα ποιήματα τόσο απλά, όσο αυτό το “ρεπορτάζ”:

Έμαθα να παίζω τάβλι
παίζοντας κάθε μέρα για καιρό
με αντίπαλο τον εαυτό μου.

Έμαθα να γράφω χρονογράφημα
γράφοντας ένα κάθε μέρα για καιρό
σκίζοντας κάθε μέρα το προηγούμενο.

Έμαθα να γράφω καλά ποιήματα
καίγοντας στο φούρνο της μάνας μου
στο χωριό
δυο φορτία με χειρόγραφα.

Και για να μάθω άνευ όρων ν’ αγαπώ
αρνήθηκα
την πρώτη και μεγάλη μου αγάπη.

Αυτός είναι άλλωστε ο λόγος που στην ποίησή μου (θα ήταν πολύ ευχάριστο για μένα εάν έλεγα: στην “ποιηματογραφία” μου) εκτός από τα ποιήματα, συγκαταλέγω τα εκατοντάδες παραμύθια και τα χίλια χρονογραφήματα που έγραψα. Το κάνω αυτό, επειδή γράφηκαν με τον ίδιο κώδικα. Η ποιητική μου κατάθεση έχει λοιπόν τρεις μορφές: Ποίημα, παραμύθι, χρονογράφημα. Το σημειώνω, επειδή τα κυρίαρχα σχήματα στο μυαλό των λογίων δεν θα επιτρέψουν σε πολλούς να το διαγνώσουν, πολλώ δε μάλλον να εξετάσουν ενιαία τις τρεις αυτές μορφές της εργασίας μου.

Ούτε θα παραλείψω να σημειώσω και ότι τα περισσότερα από τα θέματα των χιλιάδων πολιτιστικών (ενίοτε δε και των πολιτικών) άρθρων ή σχολίων που έγραψα, έχουν αφετηρία τους τον ίδιο αυτόν (ποιητικό) κώδικα.

Να κάνω θαύματα
όχι
δεν έφτασα σε τέτοιο ύψος αγιότητας
ούτε μπορώ να λέω σοφά λόγια στο λαό

οι δοκιμασίες όμως που πέρασα εδώ
στην τύρβη αυτού του κόσμου που διαβιώ

είναι από της σκήτης του Αγίου Όρους
περισσότερες
και μεγαλύτερες
σας βεβαιώ.

Τόσο
που λέω
δεν είναι θαύμα να θεραπεύω τους παράλυτους
ούτε να περπατάω στο νερό

το θαύμα είναι
– μετά ‘πό τόσο φοβερές δοκιμασίες που πέρασα
κι ακόμα δηλαδή περνώ –

το μέγα θαύμα είναι
ότι ζω

κι αυτό είναι το σοφότερο που έχω
να σας πω.

Γράψε ένα σχόλιο...

Scroll to Top